زعفران گیاهی نیمه‌گرمسیری است و تقریباً در هر اقلیمی کشت می‌شود. البته شرایط آب‌وهوایی بر کیفیت زعفران تأثیر می‌گذارد. کاشت زعفران با استفاده از پیاز آن انجام می‌شود. پیاز زعفران توسط پوشال پوشانده شده است و به همین دلیل در برابر نوسانات آب‌وهوایی مقاوم است. این پوشال‌ها رطوبت موردنیاز پیاز را در تابستان جذب و حفظ می‌کنند و از خشک‌شدن پیاز در اثر گرمای زیاد جلوگیری می‌کنند. به این طریق پیاز تا زمان بیدارشدن و شروع فعالیت رشد، سالم باقی می‌ماند.
زعفران تقریباً در هر اقلیمی رشد می‌کند. البته کیفیت زعفران تحت‌تأثیر شرایط آب‌وهوایی است و عیار زعفران به آب‌وهوای منطقه‌ای که در آن کشت می‌شود بستگی دارد. گیاه زعفران طبع گرمی دارد و به همین دلیل در مناطق سردسیر بهتر رشد می‌کند و محصول بیشتری می‌دهد. رشد زعفران حتی در دمای منفی 40 درجه سانتی‌گراد متوقف نمی‌شود. خواص زعفران باعث شده است تا کاشت آن برای همه جذاب باشد. باوجوداینکه زعفران گیاه مقاومی است اما شرایط کشت و نگهداری از پیاز آن باید مناسب باشد تا محصول خوبی تولید کند؛ بنابراین لازم است با خواص، ویژگی‌ها و شرایط کشت پیازهای زعفران آشنا شویم.
آشنایی با پیاز زعفران
پیاز زعفران مرغوب
کیفیت و عیار زعفران به پیازی که برای کاشت انتخاب می‌شود بستگی دارد. پیاز زعفران کروی با قاعده گرد یا فرورفته است. پیازی که برای کاشت زعفران استفاده می‌شود باید کاملاً سالم و به‌دوراز هرگونه بیماری، قارچ یا آکنه باشد.
برای این که از سلامت پیاز مطمئن شوید، می‌توانید مقداری از پوست آن را جدا کنید. اگر روی سطح پیاز سوراخ‌های متعددی وجود داشته باشد یعنی درگیر آکنه یا قارچ است. وزن و اندازه پیاز نیز در بازدهی و کیفیت آن مؤثر است. پیازهای زعفران در دو نوع خاکی (سنتی) و گلخانه‌ای وجود دارند.
وزن پیاز خاکی بین 8 تا 15 گرم و وزن پیاز گلخانه‌ای بین 15 تا 30 گرم است. اندازه پیاز در گل‌دهی مؤثر است. البته این به معنی بهتر بودن پیازهای درشت نیست، بلکه اندازه پیاز باید متوسط باشد تا بهترین عملکرد را از خود نشان دهد. پیاز با وزنی بین 10 تا 25 گرم برای کاشت مناسب است. پیازهایی که برای کاشت انتخاب می‌شوند معمولاً از مزارع 3 یا ۴ساله برداشت می‌شوند.
نمونه‌ای از پیاز زعفران نامرغوب
تکثیر پیاز زعفران
پیازهای زعفران در دو نوع نر و ماده وجود دارند. پیازهای نر گل‌دهی ندارند و گل زعفران از پیازهای ماده ایجاد می‌شود. پیازهای زعفران خاصیت ویژه‌ای دارند. بعد از برداشت زعفران، پیازهای ماده موجود در خاک شروع به تولید پیازچه‌های جدیدی می‌کنند و به‌نوعی دوباره خود را می‌سازند. به‌این‌ترتیب پیاز خود را تکثیر می‌کند و تا سال‌ها در خاک باقی می‌ماند. به پیازهایی که با ازبین‌بردن خود پیازچه جدیدی را به وجود می‌آورند پیاز مادر و پیازچه‌های جدید پیاز دختر می‌گویند.
از هر پیاز مادر تنها یک پیازچه دختر به وجود نمی‌آید، بلکه یک پیاز مادر موجب تشکیل چند پیاز دختر می‌شود. پیازهای دختر به‌صورت جوانه‌های کوچک روی سطح پیاز مادر شروع به رشد می‌کنند و مواد لازم برای رشد را از پیاز مادر می‌گیرند. کم‌کم پیاز مادر از بین می‌رود و پیازهای دختر جایگزین آن می‌شوند. به‌این‌ترتیب هرساله تعداد پیازهای موجود در خاک بیشتر می‌شود.
روش‌هایی برای حفظ کیفیت پیاز زعفران
راهکارهای ساده‌ای برای حفظ کیفیت زعفران وجود دارد که از جمله آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- پیازهای زعفران باید در مکان خشک و خنک نگهداری شوند تا کیفیت خود را از دست ندهند. همچنین باید از تابش نور خورشید دور باشند. قرارگرفتن پیازها در هوای آزاد نیز احتمال بیمار شدن و نفوذ قارچ و باکتری به آن را افزایش می‌دهد.
- پیازها نباید در کیسه پلاستیکی نگهداری شوند. این کار موجب آسیب‌دیدن و کاهش کیفیت آن می‌شود. بسته‌های کارتنی و کیسه‌های گونی برای نگهداری پیازها مناسب هستند.
- پیازهای له شده و خراب باید از پیازهای سالم جدا شوند. در غیر این صورت باعث خراب‌شدن آنها می‌شوند.
- پیازهای درشت و کوچک از نظر میزان نیاز به اکسیژن، تعرق و… متفاوت هستند. به همین دلیل باید در بسته‌های جداگانه قرار بگیرند تا سالم بمانند و میزان گل‌دهی آنها کاهش نیابد.
- قبل از کاشتن پیاز باید آن را ضدعفونی کرده و خاک‌ها و آلودگی‌های روی آن تمیز شود.
- قراردادن پیازها در محلول‌های ضدعفونی‌کننده و قارچ‌کش مثل بنلیت، مانکوزب و سولفات مس الزامی است. با این کار میکروب‌ها و قارچ‌های پیاز از بین می‌روند و پیاز سالم می‌ماند.
- آبیاری زیاد موجب خراب‌شدن پیازهای زعفران می‌شود، زیرا آب امکان رشد قارچ‌ها را بیشتر می‌کند.
- پیازها باید در انبارهای خشک و دارای تهویه قرار بگیرند. دمای مناسب برای نگهداری از پیازها 20 تا 25 درجه سانتی‌گراد و رطوبت مناسب 48 تا 52 درصد است.
- حداکثر زمان ممکن برای انبارکردن پیاز 1 ماه است و زمان بیشتر از این، سلامت پیاز را تهدید می‌کند.
زمان مناسب برای کاشت
مثل هر گیاه دیگری، زمان مناسب برای کاشت زعفران، دوره خواب این گیاه است. زعفران دو دوره خواب حقیقی و ظاهری دارد. خواب حقیقی از اردیبهشت تا مرداد طول می‌کشد. این دوره بهترین زمان برای کاشتن زعفران است. خواب ظاهری نیز از مرداد آغاز می‌شود و تا اوایل مهر ادامه دارد.
در این زمان نیز می‌توان کاشت زعفران را انجام داد اما به‌محض سرد شدن هوا و شروع باران‌های پاییزی امکان کاشت زعفران از بین می‌رود. زیرا در هوای سرد و با افزایش رطوبت خاک احتمال قارچ زدگی پیازهای زعفران افزایش می‌یابد. البته اقلیمی که زعفران در آن کشت می‌شود نیز در زمان مناسب برای کاشت مؤثر است.
در مناطق سردسیر باید زودتر برای کشت زعفران اقدام کرد. اما در مناطق گرمسیر بهتر است کاشت زعفران را تا خنک شدن هوا به تعویق انداخت. زیرا در هوای گرم خاک رطوبت خود را از دست می‌دهد و شرایط مناسب برای رشد و فعالیت پیازهای زعفران فراهم نیست.
نحوه کاشت پیاز زعفران
ابتدا باید خاک مناسب برای کشت انتخاب شود. خاک لومی شنی برای کاشتن زعفران مناسب است. این نوع خاک رطوبت موردنیاز پیاز را تأمین می‌کند و شرایط موردنیاز پیاز را دارد. کاشت زعفران به دو شیوه انجام می‌شود:
- کاشت دستی با بیل: چاله‌هایی با عمق 10 تا 15 سانتی‌متر و بافاصله 15 تا 20 سانتی‌متر در ردیف‌های منظم بافاصله 25 تا 30 سانتی‌متر ایجاد می‌شود. در هر چاله 3 تا 15 عدد پیاز قرار داده می‌شود. در نهایت روی پیازها خاک ریخته و چاله با خاک پر می‌شود.
- کاشت ماشینی: در این روش به کمک تراکتور شیارهایی به عمق 25 تا 30 متر روی زمین ایجاد می‌شود. سپس پیازها بافاصله از هم درون شیارها قرار می‌گیرند. سپس روی پیازها با خاک پوشانده می‌شود تا شیارها پر شوند. فاصله هر شیار با شیار بعدی 30 تا 40 سانتی‌متر است.
نحوه کاشت زعفران
آبیاری
با شروع سرمای پاییزی، پیاز زعفران بیدار می‌شود. اگر پیاز قبل از شروع پاییز کاشته شود تا اوایل مهر به آبیاری احتیاج ندارد. به طور تقریبی می‌توان گفت اوایل مهر زمان مناسبی برای آبیاری اولیه زعفران است. البته باتوجه‌به شرایط اقلیمی این زمان ممکن است متفاوت باشد.
آبیاری اول به‌منظور بیدار کردن پیاز است. این آبیاری باید تقریباً سنگین باشد. به‌نحوی‌که پیازهایی که در عمق 20 تا 25 سانتی‌متری خاک قرار دارند نیز آبیاری شوند. مرحله دوم آبیاری پس از برداشت گل‌های زعفران انجام می‌شود. میزان این آبیاری یک‌سوم آبیاری اول است. در مناطقی که بارش زمستانه وجود ندارد، اواخر اسفند باید مزرعه آبیاری شود. درصورتی‌که منطقه اصلاً بارش نداشته باشد یک‌بار دیگر در اواخر فروردین تا اوایل اردیبهشت آبیاری انجام می‌شود. مزرعه زعفران در تابستان به‌هیچ‌وجه نباید آبیاری شود زیرا این کار رشد آفات و قارچ‌ها در خاک را به دنبال دارد.
برداشت پیاز زعفران
برای خارج‌کردن پیازهای زعفران از خاک می‌توان به‌صورت مستقیم اقدام کرد. روش دیگر خیس کردن زمین کشاورزی و استفاده از ابزار کشاورزی است. زمان برداشت پیازهای زعفران دوره خواب آنها یعنی اواخر خرداد تا اواسط تیر است. پیازهای برداشته شده باید در شرایط مناسب نگهداری شوند تا برای کاشت مجدد کیفیت لازم را داشته باشند.
جمع‌بندی
زعفران از جمله گیاهانی است که برای کاشت از پیاز آن استفاده می‌شود. کیفیت و عیار زعفران به‌سلامتی پیاز، زمان کاشت و شیوه کاشت آن بستگی دارد. پیازی که برای کاشت استفاده می‌شود باید کاملاً سالم، بدون بیماری و عاری از قارچ و آکنه باشد.
اندازه پیاز نیز می‌تواند در گل‌دهی و عملکرد آن مؤثر باشد. پیازهایی با وزن 10 تا 25 گرم که از مزارع 3 یا ۴ساله برداشت می‌شوند، برای کشت مناسب هستند. پیاز زعفران قابلیت خود تکثیر دارد. به این صورت که پیاز اولیه پس از گل‌دهی شروع به جوانه زدن می‌کند و پیازچه‌های جدیدی را به وجود می‌آورد.
این پیازچه‌ها مشابه پیاز اولیه هستند و قابلیت گل‌دهی و تولید زعفران دارند. پیاز باید در جای خشک، خنک، به‌دوراز رطوبت، هوای آزاد و نور خورشید و… قرار بگیرد تا سالم بماند. کاشت زعفران باید باتوجه‌به اقلیم و در دوره خواب گیاه انجام شود تا نتیجه‌بخش باشد. کشت و آبیاری زعفران نیز شرایط ویژه‌ای دارد که توجه به آنها الزامی است.